مبانی تئوريک آمايش سرزمين منطقه اباده محمد مهدی تقی زاده – عضو هيات علمی دانشگاه

مبانی تئوريک آمايش سرزمين منطقه اباده محمد مهدی تقی زاده – عضو هيات علمی دانشگاه مقدمه: اقبا ل عمومی و قاطع ملت ايران در انتخاب دکتر محمود احمدی نژاد به عنوان نهمين رئيس جمهور قطعا يک فراز تاريخی در انقلاب شکوهمند اسلامی ايران محسوب مي گردد. نگاه کارکرد گرايانه و مبتنی بر ارزشهای توسعه در دولت احمدی نژاد قابليتی است که بدنبال مطالبات بر حق ملت ايران پديد آمده و شايد شيوه تفکر محمود احمدی نژاد در مدل برنامه ريزی که سطح توسعه را از پايين ترين نقاط آن در نظر مي گيرد يکی از جذاب ترين نقاط عطف ديدگاههای او در نزد برنامه ريزان باشد . برنامه های گسترده او برای بازديد از کليه مناطق کشور و بخصوص تاکيد بر مناطق محروم گواه مشخصی بر اين مدعا ست . با ملاحظه چنين ديدگاهی سفر اخير رئيس جمهوربه استان فارس و شهرستان آباده مطمئنا مي بايستی نتايج ارزشمندی را بدنبال داشته باشد . در اين بين فهرست کردن نياز ها بر اساس يک درک معين مبتنی بر واقعيات و اعلام آن به بالاترين سطح اجرايی مملکت قطعا می تواند پاسخهای مطمئنی را برای بسياری از اما ها و اگرها و چراهای موجود در منطقه فراهم آورد . بدينسان رويکرد اساسی گفتار اخير به سمت تعيين يک سياستگذاری توسعه منطقه ای آباده بر اساس يک دکترين تعريف شده ای است که مولفه های اساسی آن در منطق عمران منطقه ای و آمايش سرزمين قابل واکاوی است. زيرساخت های تاريخی شواهد زمين ريخت شناسی همچون درياچه های فرو پاشيده مسير شورجستان تا سورمق که از طريق رديابی آثار رس باقيمانده در مسير های فوق شناسايي مي شوند همراه با نامهای آشنايي همچون جزمودق و دهدق که اراضی سخت رسی رسوب يافته در بستر درياچه های قديمی را نشان مي دهند ، حضور بقاياي قلعه گبری که پيشينه تمامی آنها به قبل از اسلام باز مي گردد بنيادهای مدنيت منطقه را حداقل تا هزاره چهارم قبل از ميلاد باز مي گرداند. ترديدی در اين نکته نيز وجود ندارد که تمدن اوليه منطقه نيز در گرداگرد چنين درياچه هايي شکل گرفته است که به اعتقاد ما ترمينالهای نهايي ذوب يخ در حد پايينی کواترنر در هشت هزار سال گذشته بوده اند .بنابراين آباده قبل از هر چيز متکی بر يک تمدن هيدرو ليک و درياچه ای است . تمدنی که در بسياری از نقاط ديگر ايران مرکزی همانند ساوه،سيلک کاشان، ازنای درود ، پرسپوليس و داراب فارس مصاديق آن قابل ارزيابی است . شواهد مورفيک و زمين ريخت شناسی نشان مي دهد که تمدن گسترده شمال فارس محتملا بواسطه استيلای يک شرايط خشکی فرو پاشيده شده است . بتدريج در جريان دوران تاريخی بواسطه استقرار آباده در مسير شمال به جنوب باز يافت مدنيت ان آغاز شده و در آثار حمداله مستوفی ،ابن بلخی در سال 510 هجری قمری ،ياقوت حموی ،مادام ديو لافوا و سايرين همواره از اباده به عنوان يک نقطه جغرافيايی آباد ياد شده که گاه حقوق ديوانی و به عبارت امروز بودجه آن برابر يزد است.اباده چهل و نهمين شهرستان ايران با سابقه فرمانداری 84 ساله ، شهرداری 82 ساله ،دارای دو مدرسه از سه مدرسه اوليه استان فارس(عدالت اباده و نظامی سورمق و بسياری از اولين های ايران پيشينه درخشانی در تاريخ ايران زمين دارد. بنيادهای محيطی استقرار شهرستان اباده در قلمرو عرض 30 درجه جغرافيايي در جايي که سيستمهای آب و هوايي متاثر از پرفشار جنب حاره بسرعت فرو پاشيده مي شوند اولين و مهمترين محدوديت را از لحاظ حجم ريزشهای جوی با متوسط 144 ميليمتر که تقريبا نصف بارش متوسط پهنه ايران زمين و يک ششم جهانی است را برای آباده فراهم آورده است. با چنين محدوديتی فقدان جريانهای دائم آب،محدويت سفره آبهای زير زمينی،ترکيب شيميايی خاک و نهايتا محدوديتهای زراعی از مهمترين ارکان مانع نوسعه منطقه ای محسوب مي گردد. در ارزيابی های اقليمی وجود دو عنصر قدرتمند جريانهای غالب باد و تشعشع خورشيدی از مهمترين مولفه هايي است که مي توان برآن تاکيد ورزيد. حرکات و رفتارهای تکتونيزاسيون در خلال دوران سوم و بويژه اليگو ميوسن معادن ارزشمندی از سنگهای ساختمانی شامل سری های مرمريت و تراورتن را در باند شرقی شهرستان پديد آورده و ادامه اين حرکات باعث بالا آوردن ذخاير عظيمی از نسوز در محدوده گسلهايي شده که در محدوده گسل استکی(Taraz 1970 (پيدايش معدن خاک نسوز استقلال به عنوان بزرگترين ذخيره نسوز خاور ميانه با ذخيره تقريبی کانسار معادل 300 ميليون تن در يک حفره قيفی شکل به عمق 130 متر و به وسعت 5/12 ميليون متر مربع مهمترين شاخص آن محسوب مي گردد. دشت يک صد و ده هزار هکتاری آباده با درازای يکصد و ده کيلومتر و پهنای نسبی ده کيلومتر با استقرار در يکی از استراتژيک ترين نقاط ايران موئلفه ديگر توسعه شهرستان است که در صورت باز نگری و تامين منابع آب نقش موثری را در توسعه منطقه شنمال فارس بر عهده خواهد داشت. راهبرد های توسعه الف: انتقال اب از سر شاخه های خرسان بزرگ (ماربر) در هر صورت ممکن تنها راه حل بحران آب منطقه است با وجود پتانسيل آبی 350 ميليون متر مکعب از طريق جمع آوری آب در مخازن سدهای شهيد،ريگان،بيده و صغاد با محاسبه نياز آبی ده هزار مترمکعب متوسط حداقل 35000 هکتار از اراضی آباده به زير کشت خواهد رفت با فرض مالکيت متوسط پنج هکتاری اين رقم به مفهوم ايجاد 7000 شغل جديد و در يک ارزيابی ساده حداقل توليد 175000 تن گندم به عنوان يک کشت استراتژيک در سال خواهد بود . هرچند ماربر با ورود به شبکه خرسان بزرگ سرانجام به کارون مي پيوندد و در خوزستان مورد بهره بر داری قرار مي گيرد ليکن با ملاحظه هدر رفت آب کارون و الزامات کنترل سيلاب در شاخه های بالا دستی آن و انجام بخش عمده ای از مطالعات آن به نظر مي رسد انتقال اب اين جريان ابی دائم به آباده چندان غريب نباشد. بر اساس اخرين بر آوردهای مشاور هزينه های انتقال آب شامل بندهای ذخيره ای و تونل انتقال اب 469 ميليارد تومان است . با وجود ذخاير عظيم نسوز در منطقه پيشنهاد مشخص ما برای تامين بخشی از هزينه های انتقال اب لينک کردن اين پروژه با منابع مالی خاک نسوز است. ب: توسعه صنعتی گسترش صنعت در آباده در دو مقوله عمده صنايع شيميايي و نسوز قابل ارزيابی است عبور خط لوله گاز عسلويه به ترکيه از اباده و درياچه سد ايزد خواست يا منابع ابی در محدوده خسرو شيرين ،ايجاد خط آهن شيراز – اصفهان مهمترين گزينه مناسب برای ايجاد طرح های پتر و َشيمی احداث واحدهای اوره و امونياک است . ميزان سرمايه گذاری برای اين طرح را مي توان بين 220 تا 300 ميليارد تومان ارزيابی کرد با توجه به تجربه موفق سرمايه گذاری و پذيره نويسی سهام در سيمان و نسوز و سرمايه های راکد که غالبا به صورت سپرده گذاری در بانکها ذخيره مِي شوند مي توان انتظار داشت که اجرای اين طرح نقش موثر ی در توسعه اتی شهرستان داشته باشد. اجرای طرح اوره و آمونياک در اباده مي تواند 1500 را اشتغال زايي کرده و حداقل 20 شرکت پيمانکاری را ساپورت کند در بخش نسوز احداث صنايع کاشي سازی ،پالايش کائولن،سراميک و ظروف چينی مورد لحاظ است . تجربيات موفق چين در مورد توليد مصنوعات وابسته به خاک چينی به صورت خانگی با نظارت و حمايت دولتی نکته مهمی است که در اين مقوله مي بايستی مورد لحاظ قرار گيرد ج: در بخش کشاورزی با توجه به محدوديت منابع آبی حداقل تا زمان تامين آب از ماربر تغيير در الگوی کشت يک الزام اجتناب ناپذير است . از لحاظ درجه حرارت متوسط ساليانه (13درجه سلسيوس) و بارش و همچنين کيفيت خاک شرايط آباده تقريبا برابر با قائنات است . زعفران يک محصول کاملا اقتصادی است که اولا در فصل گرم نياز به اب نداشته و ثانيا با نياز ابی دو يا سه نوبت در زمستان مي توان ابهای زائد کشاورزی در فصل سرد را به آبياری آن اختصاص داد با ملاحظه توليد پنج کيلو گرم در هکتار مي توان انتظار داشت که اين محصول در هر هکتار پنج ميليون تومان عايدات فروش داشته باشد . با محاسبه 50/ هزينه های توليد بازده اقتصادی ساليانه 5/2 تومان در هر هکتار برای اين محصول هرگز قابل مقايسه با ساير محصولات کشاورزی نخواهد بود د: با ملاحظه مطالعات انجام شده طرح کالبدی منطقه ای ايران و تقسيم پهنه ايران به ده سطح برنامه ريزی با ملاحظه مولفه های اساسی توسعه شامل جمعيت و پراکنش آن در سطوح شهری و روستايي,پهنه جغرافيايي,مصرف انرژی ,موقعيت استراتژيک,سابقه سياسی و اداری و نهايتا واسنجی آن در بين مناطق شمالی فارس ,آباده از بالا ترين ظرفيت ممکن جهت مرکزيت ناحيه برنامه ريزی شمال فارس د ر قطب چهارم برنامه ريزی فارس بر خور دار است. ه: بدليل استقرار منطقه اباده در عرض 30 درجه جغرافيايي ، و امکان دريافت 3266 ساعت جذب انرژی در طول يک سال از مجموع پتانسيل 4454 ساعت جذب انرژي خورشيدي و يا به عبارت ساده تر 270 روز آفتابی (تقی زاده ،آباده ارزشيابی يک سرزمين) اين منطقه را در مثلث تابشی انار، يزد ،آباده قرار مي دهد اين سطح با دريافت 450 کيلو کالری ساليانه بر هر متر مربع قادر خواهد بود منابع عظيمی از انرژی های پاک و تجديد پذير را فراهم آورد . به عبارت ساده يک کلکتور سيليکونی خورشيدی به مساحت ده متر مربع که حتی به عنوان زيبا سازی سقف منازل نيز در معماری جديد مي تواند مورد لحاظ قرار گيرد ساليانه قادر خواهد بود تا حد 150 متر مکعب آب را که مي تواند برابر با کل آب گرم يک خانوار متوسط در طول سال باشد را فراهم اورد و: استقرار آباده در مسير انتقال کانون پرفشار کوه سفيد به چاله ابرکوه ،اين منطقه را از لحاظ پتانسيل باد خيزی در مرتبه مناسبی قرار داده است. تحقيقات ما نشان مي دهد(تقي زاده- جايگاه مطالعات آب و هواشناسی در آمايش سرزمين) که در مسير محورهای شمالی،غربی و شمال غربی با دهايي با فرکانس و سرعت مناسب جهت نصب توربينهای بادی را مي توان مورد پذيرش قرار داد. جدول زير غالبترين جريانات هوا را نشان مي دهد جهت آرام N NE E SE S SW W NW فركانس 48/ 11/ 6/ 2/ 2/ 3/ 5/ 9/ 14/ سرعت)knot) - 25/6 5/6 4/4 9/4 6/6 5/9 8/9 4/7 در شرايط موجود يک توربين بادی با پره هايي به قطر 5/4 متر قادر خواهد بود در طول يک سال 720 کيلووات برق را توليد کند. بر اساس بر آورد های اوليه و با استناد به تصاوير ماهواره ای لندست ،دهليز سورمق مناسب ترين گزينه برای نصب توربينهای بادی و ايجاد مزارع انرژی است. ز:با وجود افقهای توسعه نوين و روشن در روندهای توسعه آتی شهرستان ,ايجاد دو تحول اساسی در ساختار و مورفولوژی شهری آباده از مهمترين اولويت هاست در گام نخست باوجود حداقل 400 هزار متر سطح فرسوده و بافت قديم شهر ايجاد يک شبکه مدرن شهری مي تواند جوابگوی نيازهای آتی جمعيت برای فضای زيست شهری باشد . مجموعه پيشنهادی اخير شامل احداث يک شهر جديد در محدوده حد فاصل ميدان ولی عصر تا دهخدا در امتداد خيابان هفده شهريور است . مجموعه اخير شامل يک فضای تجاری به صورت دراز بازار ,پارکها,مکانهای فرهنگی و ورزشی و حداقل امکان ساخت 1000 واحد مسکونی است که بسادگی مشکل مسکن جامعه جوان شهری را حل خواهد کرد . واريانت دوم توسعه شهری با توجه به وجود بزرگراه اصفهان شيراز ,فاصله مناسب 10 کيلومتری ومنابع اب مناسب ايجاد يک فضای باغ شهری در محدوده روستاهای علی آباد – چنار – فيروزی است . اولويت شهرکها به صورت خانه های با زير بنای 150 متر است . هر کدام از اين واحدها در طراحی اوليه مي توانند به عنوان يک واحد توسعه روستايي نيز در نظر گرفته شوند.