زیرساخت ها و بنیاد محیطی سرزمین آباده:

زیرساخت ها و بنیاد محیطی سرزمین آباده: ميرزا محمد صادق مو سوي نامي اصفهاني در شرح و قايع سال 1172 هجري قمري آباده را نسبت به ساير نواحي مجاور آن مگاني پر رو نق مي داند كه امكان بدست آوردن آذوقه در آن ميسرو ممکن است آباده در دوره قاجار به علت قرار گرفتن بر سر راه اصفهان به شيراز همچنان از رونق بر خو ردار بوده به نحوي كه شيرواني كه در همان زمان از اين شهر گذر كرده است مينويسد: آباده شهر چه اي است مشتمل بر پانصد باب خانه معمور و حدود بيست قريه آبادان دارد.ترديدي در اين نكته وجود ندارد كه تبعيد شاه اسماعيل سوم نقطه عطفي در تكوين مدنيت مدرن آباده بشمار ميآيد.سيد ابو تراب آخرين باز مانده سلسله صفوي است كه بدست كريمخان زند در يك روند فر مايشي به اين منطقه تبعيد ميشود. كريمخان براي تثبيت پايه هاي قدرت خود اين شبه شاه را به آباده مي فرستد و خود را وكيل الرعايا مي نامد. سيد ابو تراب قلعه اي بنام قلعه شيرازي ساخت . ريختشناسي اين قلعه كاملا با الگو هاي يك شهر شرقي و اسلامي با داشتن عناصر كالبدي همچون مسجد ؛ بازار ؛ تيمچه؛ حمام مطابقت دارد. بخش عمده اي از اين عناصر نوين مدنيت مانند مسجد وبازار كهنه هنوز هم ماهيت كاركردي خود را حفظ كرده اند. بتدريج قلاعي مانند مير پنج؛ قلعه كهنه و قلعه نارنجي كه پيشينه آن مربوط به ساكنان تمدن باستاني نارنج قلعه است شكل گرفته و هسته مركزي امرو زين شهر را شكل داد . هر چند هر كدام از روستاهاي اطراف آباده به دليل ضرورت امر دفاع داراي يك قلعه منحصر بفرد خود بو ده اند . در اين ساخت و سازها آب به عنوان محكمترين دليل در ريخت شناسي ساخت است به نحوي كه ساخت قلعه اي كاملا با شبكه شرياني قنات مطابقت دارد به عبارت ساده تر ريخت شناسي اقتصادي روستا كاملا از جريان آب قنات تبعيت ميكند در حالت اخير متمولترين افراد كه گروه مالكين را تشكيل مي دهند در مظهر قنات و بتدريج شيب هيدرو ليكي با شيب اقتصادي همساز شده و فقير ترين افراد كه در هرم قدرت روستا خوش نشينان محسوب مي گردند در پاياب قنات جاي مي گيرند اين در واقع سر آغازي بر يك ريخت شناسي طبقاتي روستايي است كه بعدها مدل سازي آن به راحتي به جامعه شهري منتقل ميشود. فيروزي مصداق بارز وضعيت اخير بشمار مي رود.در هنگام اشغال جنوب ايران توسط انگلستان سر زمين آباده شاهد رشادتهاي فراواني بوده است.اين در واقع يك مقطع درخشان تاريخي و به يقين قويترين حركت وجدان بيدار اين شهر دريك حركت ناسيوناليستي براي دفاع از آب و خاك است. در 1916 ميلادي از طرف اشغالگران انگليسي آباده پس از شيراز به عنوان دومين پايگاه انتخاب شده. و s.p.r يا پليس جنوب در آن استقرار مي يابد. تود ه هاي مردمي در يك بسيج همگاني با كمترين امكانات به مبارزه با اشغالگران پرداختند.در ژوئن 1918 بر اثر شيوع وبا و مرگ محمد علي خان قشقايي فرمانده بريگارد آباده افراد پليس جنوب بر مردم غلبه كرده و به قتل و غارت شهر پر داختند.و در نتيجه مردم صدمات جاني و مالي فراواني را متحمل شدند. سربازان هندي و انگليسي تمامي خانه ها را غارت كردند به پول نود سال قبل نزديك به دو ميليون تومان اموال مردم را به يغما برده و به بدترين شكل ممكن شهر را دستخوش چپاول خود ساخته و در حدود دو هزار نفر كشته و 126 نفر اسير ميشوند. اينها در واقع اولين شهداي گمنام اين مرز و بو مند. در سال 1302 هجري شمسي همزمان با يزد آباده به عنوان چهلمين شهرستان ايران اعلام مو جوديت سياسي نمود واين در حالي است كه تعدادي از مراكز فعلي استانهاي ايران همچون ياسوج اصولا به عنوان يك نقطه شهري به حساب نمي آمده اند در سال 1345 در مقابل 900 نفر جمعيت ياسوج ؛ آباده داراي 15888 جمعيت بود . اين شهر ستان در بدو تاسيس داراي وسعتي معادل 36000 كيلومتر مربع با پنج بخش تابعه و اينك داراي وسعتي معادل 6/1 استعداد هاي اوليه عرصه خاك ميباشد . ارقام اخير به مفهوم از دست رفتن نزديك به 700 متر مربع ارزشهاي آب و خاك در هر دقيقه از مجموعه اقتصادي شهر ستان است. موقعيت: شهرستان آباده با 99548 نفر جمعيت در شمالي ترين بخش استان فارس در فاصله طولهاي″ 10 ’ 51º 51 تا ” 44´ 11 º53 از موقعيت گرينويچ و عرضهاي ″ 25 ′49°30 تا″ 42′39° 31 نسبت به خط استوا قرار گرفته است. آباده از سمت شمال به شهرضا از شرق به ابركوه از جنوب به شهرستان هاي اقليد و خرمبيد از غرب به سميرم محد ود مي شود . وسعت شهرستان 7200 كيلومتر مربع و شامل پنج دهستان (ايزد خواست- بهمن- بيدك- خسروشيرين و سورمق ) و چهار نقطه شهري آباده؛ صغاد؛ بهمن و ايزد خواست است كه بر اساس آخرين شمارش جمعيتي در سال 1382 بترتيب 52336؛ 11408؛ 7300؛ 7852 نفر جمعيت داشته اند. ارتفاع متوسط دشت آباده از سطح درياهاي آزاد 2000 متر و قله 3275 متري مرواريد در قلمرو ايزد خواست در ضلع شما ل غربي مرتفع ترين نقطه و ناحيه جنوب شرق آباده در مجاورت كوير ابر كوه با 1500 متر متو سط ارتفاع فرو افتاده ترين سطح شهرستان را شامل مي شود. شهر آباده در مو قعيت گلوگاهي چهار مركز استان با فواصل يزد 202 ؛ اصفهان 200؛ ياسوج 195؛ و شيراز 226 كيلو متر قرار گرفته است. -------------------------------------------------------------------------------- محمد مهدي تقي زاده عضو تمام وقت فعلي هيات علمي دانشگاه و كارشناس ارشد سابق مهندسين مشاور آب و خاك جهاد سازندگي استان تهران